Hanes Parc Pont-y-pŵl

Mae Parc Pont-y-pŵl yn cynnwys rhyw 64 hectar a chafodd ei osod yn wreiddiol tua 1703 fel ystâd breifat.

Mae hen 'fap' yn dangos rhodfeydd o gastanwydd melys a ffawydd yn dilyn amlinell y cymoedd i fyny tuag at y Tŵr Ffoli.

Mae llawer o'r hen gastanwydd melys yn dal i'w gweld, o amgylch Pyllau Nant-y-Gollen a ger Cylch Meini'r Orsedd ac yn ôl y sôn dyma'r rhai mwyaf mor bell i'r gogledd â hyn.  Cawsant eu plannu'n wreiddiol i gynhyrchu golosg ar gyfer y gefeiliau haearn ar hyd yr Afon Lwyd.

Yn ystod y 100 mlynedd nesaf plannwyd castanwydd, derw, ffawydd ac yw gan guddio'r rhodfeydd ffurfiol a chreu'r ardaloedd coediog ar hyd yr afon a'r prif lwybr i Bontymoile. Cadwodd y Parc ei gymeriad agored a'r golygfeydd tuag ar y crib ffawydd.  Roedd y Groto Cregyn a'r dref ei hun i'w gweld yn amlwg.

Ar ddechrau’r 20fed ganrif, daeth y Parc yn eiddo i'r cyhoedd er budd cymuned Pont-y-pŵl.

Cafodd planhigfeydd coniffer eu cyflwyno yn ystod y 1950-60au a chawsant eu gadael heb eu rheoli ac mae hyn, ynghyd â thyfiant nifer o'r coed a blannwyd yn wreiddiol, wedi newid y tirlun i fod yn barc coediog aeddfed yn bennaf gyda rhywfaint o ddolydd agored.

Mae'r Parc yn cynnwys nifer o ardaloedd hanesyddol yn cynnwys y Gerddi Eidalaidd, Twnnel y Dramffordd, Rhewdai a Groto Cregyn.  Cafodd y Groto Cregyn ei adeiladu oddeutu 1829 gan Molly Mackworth fel tŷ haf, rhyw 220m uwchben yr ardal o amgylch ac mae golygfeydd ysblennydd ar draws y wlad agored ac Aber Hafren oddi yno.

Cronoleg o Ddyddiadau Pwysig